Jak nauczać myślenia krytycznego dzieci w szkole?

Krytyczne myślenie to bez wątpienia pozycja ze ścisłej czołówki umiejętności, jakie powinno się ćwiczyć we współczesnej szkole. Encyklopedia Stanforda nazywa je “ostrożnym myśleniem nakierowanym na cel”.

Umiejętności związane z krytycznym myśleniem to między innymi:

• rozpoznawanie błędnych informacji z niepotwierdzonych źródeł
• łączenie ze sobą rozmaitych faktów i umiejętności,
• wskazywanie błędów w rozumowaniu innych.

Wszystkie te zdolności są na wagę złota, nieważne jaką strategię nauczania stosujesz.

Krytyczne myślenie jest wartościowe nie tylko podczas nauki, ale i w życiu codziennym. Zwłaszcza w dzisiejszym świecie, gdzie z każdej strony bombardują nas informacje z wątpliwych źródeł.

1. Plan rozwoju umiejętności myślenia krytycznego u dzieci

Nieważne jakiego przedmiotu uczysz, socjologii czy programowania, zachęcanie dzieci do krytycznego myślenia powinno należeć do Twoich priorytetów.

Wymyślono już dziesiątki ćwiczeń rozwijających tą cenną umiejętność, ale ta, którą cenimy sobie najbardziej, została opisana w pracy Durana, Limbacha, i Waugha – “Critical Thinking Framework For Any Discipline”. Trójka autorów omówiła tam kolejne kroki, jakie należy podjąć, by z powodzeniem rozwinąć krytyczne myślenie u innych dzieci.

2. Określ cele rozwoju umiejętności myślenia krytycznego

Na początku warto pomyśleć trochę o tym, co chcemy osiągnąć. Wyobraź sobie, jak Twoi uczniowie powinni się rozwinąć. Dobrym pomysłem będzie chwila skupienia i wyobrażenie sobie idealnych skutków własnej pracy nad rozwojem umiejętności myślenia krytycznego.

Następnie, bazując na tym, zacznij pracować nad listą pożądanych zachowań u dzieci.

Znajdą się tam pewnie takie umiejętności jak:

• rozpoznawanie fałszywych informacji,
• zadawanie pytań dla lepszego zrozumienia problemu,
• wyrażanie poglądów,
• tłumaczenie swoich wyborów i inne.

Warto skupić się na zdolnościach związanych z myśleniem wyższego rzędu: np. syntezą, ewaluacją czy argumentacją.

3. Pytania jako narzędzie rozwoju umiejętności myślenia krytycznego

Skup się na tworzeniu i zadawaniu pytań tak, by zbliżyć się do ustalonych na poprzednim etapie celów. Pytania to Twoi najlepsi przyjaciele, kiedy pracujesz nad rozwojem krytycznego myślenia u uczniów, ale trzeba rozsądnie z nich korzystać. Pamiętaj – pytania nie powinny być bronią, a skrzynką z narzędziami. Zamiast używać ich do sprawdzania czy jesteś słuchany, konstruuj je tak, by uczniowie zapamiętywali więcej. Pytania stanowią też świetny sposób, by zainicjować dodatkowe interakcje między uczniami na swoich lekcjach.

Najlepsze pytania to te bardziej otwarte, ponieważ prowadzą do największej ilości dyskusji. Są szczególnie cenne przy nauce krytycznego myślenia, bo pokazują, że zawsze istnieje więcej niż jedna odpowiedź, promują kreatywność i refleksję.

Używaj pytań typu tak/nie tylko wtedy, jeżeli zagadnienie tego wymaga. Podobnie z pytaniem uczniów o bardzo drobne szczegóły. Często bardziej wartościowe będzie, kiedy samodzielnie skojarzą ze sobą fakty i stworzą własne konkluzje, zamiast zapamiętywania setek dat, imion i długich definicji, które i tak zapomną (w optymistycznej wersji) po miesiącu. Sposób, w jaki zadajesz pytania, jest równie istotny. Powinny angażować, nie brzmieć jak rozkazy, a raczej jak zachęcenie.

4. Ćwiczenia na myślenie krytyczne dla dzieci

Krytyczne myślenie ma wiele wspólnego z pojęciem aktywnej nauki, gdzie uczeń staje się centralnym punktem procesu nauczania, zastępując częściowo nauczyciela. Korzystając z technik aktywnego uczenia, możesz być pewien, że Twoi podopieczni więcej zapamiętają i rozwiną cały szereg nowych zdolności.

1. Jednym z przydatnych ćwiczeń tego typu, które pozytywnie wpływa na rozwój krytycznego myślenia, jest “Myśl, paruj, dziel się”. Prosimy tu wszystkich uczniów o wypracowanie pojedynczo odpowiedzi na jakiś problem. Następnie dzielimy całą grupę na pary, najlepiej takie, gdzie obie osoby nie znają się zbyt dobrze. Kolejny krok to omówienie swoich pomysłów w zakresie par. Na samym końcu każda dzieli się wnioskami z całą klasą.

2. “Siatki za i przeciw” również dobrze się tu spisują. Zwyczajnie przedstaw uczniom jakiś problem (lub pytanie otwarte) i poproś by przygotowali odpowiedzi odpowiadające dwóm możliwie skrajnym odpowiedziom. Takie ćwiczenie nie tylko prowokuje do burzy mózgów i szukania rozwiązań, ale pozwala przyjrzeć się postawom, jakich dana osoba normalnie nie rozważa.

3. Doskonałym dopełnieniem takich ćwiczeń jest nauka z wykorzystaniem technologii, czyli zajęcia ze wsparciem nowoczesnych wynalazków takich, jak roboty edukacyjne czy smartfonowe aplikacje. Dzięki nim uczniowie otrzymują dodatkową stymulację, motywację i zaczynają przyglądać się zagadnieniom od innych, alternatywnych stron.

5. Ocena jako element nauczania krytycznego myślenia

Końcowe etapy przy rozwijaniu krytycznego myślenia to ocena tego, jak wszystkim poszło. Mamy na myśli zarówno uczniów, jak i Ciebie. Zastanów się chwilę nad tym:

• Jak spisały się Twoje metody?
• Jak reagowali na wykorzystane techniki?
• Czy częściej używają nowo nabytych umiejętności?

Te dane łatwo zbierzesz podczas wywiadów 1 na 1, albo przy bardziej anonimowych metodach takich, jak ankiety. Zapytaj co najbardziej i co najmniej się im podobało, jakich aktywności chcieliby zobaczyć więcej, a nawet o to, co zrobiliby będąc na Twoim miejscu. Pamiętaj, by później wykorzystać zdobyty feedback do ulepszenia swojego programu lekcji.

… szczegółowo oceń również swoich uczniów

Na samym końcu czas ocenić podopiecznych. Biorąc pod uwagę ile czasu spędziłeś na promowaniu krytycznego myślenia, szkoda byłoby dać im jedynie oceny w skali 1-5 czy punkty.

Skup się na opisaniu silnych i słabych stron każdej osoby. Może to chwilę potrwać, ale personalizowanie każdego z takich podsumowań, jest bez wątpienia świetną praktyką. Możesz wymienić, jakie rodzaje umiejętności związanych z krytycznym myśleniem nabyła dana osoba. Da im to nie tylko satysfakcję, ale zachęci do podobnych zachowań w przyszłości.