Robot do zadań SPEcjalnych – wywiad z autorkami Modułu SPE
Moduł SPE to pierwszy tego typu zestaw na świecie. Autorkami są nauczycielki, terapeutki zafascynowane nowoczesnymi technologiami, na co dzień pracujące z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi – Renata Idzik, Agnieszka Setnikowska i Małgorzata Rabenda. Spotkaliśmy się z nimi, by lepiej zrozumieć do kogo skierowany jest ten innowacyjny produkt i jak bardzo może odmienić edukację dzieci ze SPE.
Zacznijmy od najważniejszego – czym właściwie są Specjalne Potrzeby Edukacyjne ukryte pod skrótem SPE?
Agnieszka Setnikowska: Specjalne Potrzeby Edukacyjne dotyczą uczniów, którzy z różnych przyczyn nie odnajdują się w klasycznym modelu edukacyjnym. To dzieci, dla których należy szukać innych niż konwencjonalne rozwiązania, ponieważ te zwyczajnie nie odpowiadają ich potrzebom lub możliwościom.
Małgorzata Rabenda: Każde dziecko jest inne i rozwija się we własnym tempie. Nie zawsze jego talenty, zainteresowania i temperament idą w parze z wymaganiami systemu edukacji, które są jednakowe dla wszystkich. Matka natura obdarza nas wieloma przypadłościami – jednym daje końskie zdrowie, innym dodatkowy chromosom, a jeszcze innym wyjątkową wrażliwość na bodźce z otoczenia, a to jeszcze nie wszystko! Mały człowiek, który przychodzi do przedszkola lub szkoły, poza tym, w co wyposażyła go natura, wnosi ze sobą cały bagaż doświadczeń, które otrzymał w pakiecie z rodzicami. Pracując z grupą około 24 dzieci w tym samym czasie trudno więc zaspokoić potrzeby edukacyjne każdego z nich, stąd zajęcia dodatkowe, które pozwalają dać mniejszej, wyjątkowej grupie dzieci to, czego zabrakło podczas lekcji z całą klasą.
Czyli zestaw powstał po to, by wyrównać szanse i ułatwić ten cały proces edukacji takim dzieciom?
Małgorzata: Tak, zestaw jest przygotowany pod kątem pracy z dziećmi, które potrzebują więcej czasu na to, by nauczyć się rozpoznawać, rozumieć i wyrażać emocje. Robot może być tutaj towarzyszem dziecka w świecie reguł i wyzwań dnia codziennego. Ma dużo cierpliwości, może powtarzać w kółko te same czynności, ale może też zaskakiwać, bawić i motywować do podejmowania wysiłku. Zadania w zestawie są jedynie propozycją, którą warto wzbogacać o własne pomysły w zależności od wieku i indywidualnych potrzeb dzieci, z którymi pracujemy.
No właśnie, w jakim wieku powinny być dzieci, by móc w pełni korzystać z zestawu SPE?
Renata Idzik: Nasz zestaw opracowaliśmy dla dzieci w wieku przedszkolnym, uczniów edukacji wczesnoszkolnej oraz klas 4-6. Propozycje dla dzieci z klas 4-6 terapeuta może jednak w łatwy sposób przystosować na potrzeby zajęć ze starszymi uczniami. Pracować można z dziećmi indywidualnie i grupowo.
Skąd w takim razie pomysł na wykorzystanie w tych celach akurat robota, maty i fiszek? Czym taki zestaw różni się od innych pomocy wykorzystywanych do pracy z dziećmi ze SPE?
Agnieszka: Faktem jest, że w innych krajach roboty są już od dawna w wykorzystywane jako wsparcie nauczyciela czy terapeuty w pracy z dziećmi ze SPE. U nas taka forma wsparcia jest stosunkowo nowa i dopiero się rozwija.
Renata: A dzieci przecież uwielbiają roboty i wszelkie urządzenia technologiczne! Zadaniem każdego nauczyciela jest takie organizowanie sytuacji edukacyjnych, które będą wychodziły naprzeciw oczekiwaniom dzieci. Robot Photon sprawia, że podejmują one działania z własnej woli, z chęci poznania czegoś nowego. Opracowany przez nas zestaw jest kompleksowy, ponieważ oprócz scenariuszy zawiera również potrzebne akcesoria: dwie maty, fiszki, robot. Nauczyciel wybierając ten zestaw ma wszystko, co jest potrzebne do prowadzenia zabaw opisanych w zestawie. I to jest to, co wyróżnia ten produkt – nasz zestaw po wyjęciu z pudełka jest gotowym narzędziem pracy terapeuty.
Czyli w przypadku takiej terapii chodzi o to, by edukować dzieci tak, jak najbardziej lubią – poprzez zabawę?
Małgorzata: Dokładnie tak, dzieci w tym wieku uczą się właśnie przez zabawę, a ruch jest sprzymierzeńcem mózgu. Ruch, emocje i poznawanie wielozmysłowe sprawiają, że informacje kodowane przez dziecko są lepiej przetworzone, a tym samym bardziej trwałe. Robot to ruch, a mata wyznacza bezpieczną przestrzeń, w której się porusza. Jest to prosta analogia do świata dziecka, które potrzebuje granic i jasno określonych zasad, by czuć się bezpiecznie. Grafika znajdująca się na macie pobudza wyobraźnię, wyznacza punkty odniesienia, pozwala budować fabułę, prowokuje do dyskusji. Fiszki są graficzną ilustracją tego, co chcemy by dziecko zapamiętało. W myśl powiedzenia, że “jeden obraz jest więcej wart, niż tysiąc słów.”
No właśnie, skupiamy się na robocie, a zestaw zawiera przecież jeszcze akcesoria i scenariusze.
Małgorzata: Zestaw jest tak zbudowany, by nauczyciel miał poczucie komfortu przygotowując zajęcia dla uczniów. Poza samym robotem, w zestawie znajdziemy dwie maty edukacyjne i 50 kart z ćwiczeniami. Zadbałyśmy też o to, by w zestawie znalazło się pięć zestawów fiszek tematycznych zawierających piktogramy do komunikacji podczas zajęć (na bazie komunikacji AAC), ilustrujących emocje, przedmioty, czynności z życia codziennego, fiszki z cyframi i literami przydatne w ćwiczeniu umiejętności czytania i liczenia, symbole z aplikacji, a także fiszki pomagające utrwalać stosunki przestrzenne, figury i kolory.
Tak zaprojektowany zestaw wspomaga pracę metodami aktywizującymi, zachęca do nauki poprzez zabawę w ruchu. Ćwiczenia z robotem wymagają interakcji i zaangażowania, a to angażuje uczniów.
Renata: Opisy zabaw można wykorzystać w terapii i podczas lekcji (zabawy indywidualne i grupowe, dla dzieci przedszkolnych, szkolnych, zabawy integrujące grupę, ale też takie, które przydadzą się podczas zajęć z dziećmi, które nie rozwijają się neurotypowo). W zestawie zawarłyśmy aż 50 scenariuszy przeznaczonych do zajęć terapii pedagogicznej oraz zajęć rewalidacyjnych z dziećmi z zaburzeniami ze spektrum autyzmu oraz mających zaburzenia emocjonalne i społeczne. Każda zabawa stanowi odrębną kartę w zestawie. Można je wykorzystać jako oddzielne propozycje zabaw z uczniami lub mogą stanowić elementy do tworzenia scenariuszy zajęć.
Jak nauczyciel terapeuta może wykorzystywać te poszczególne elementy zestawu w codziennej pracy z dziećmi? Na czym polegają wspomniane zabawy terapeutyczne?
Aga: Zabawy mają na celu przede wszystkim rozwijać u dzieci te umiejętności i wspierać te sfery rozwojowe, w których obserwuje się u nich deficyty. Starałyśmy się tam, gdzie wydawało nam się to ważne zapisywać przy zabawie wskazówki dla nauczyciela, dotyczące tego na co warto by zwrócił uwagę podczas danej zabawy (komunikacja, kontakt wzrokowy, budowanie wspólnego pola uwagi itp.). Jednak to, w jaki sposób nauczyciel będzie z nich korzystał, zależy od niego. Ważne, aby pamiętać o tym, żeby te zabawy dostosować do potrzeb, możliwości i preferencji konkretnego dziecko lub grupy.
Renata: Większość wspomnianych zabaw terapeutycznych zakłada pracę z robotem na dołączonej macie edukacyjnej odpowiednio przygotowanej dzięki bogatemu zestawowi fiszek zawartych w zestawie. Pakiet zawiera również fiszki do wykorzystania w komunikacji podczas pracy z dziećmi ze spektrum autyzmu lub z innymi zaburzeniami. Za pomocą tych fiszek dziecko komunikuje nauczycielowi swoje potrzeby, preferencje, a całość można wykorzystać w zaproponowanej przez nas kolejności lub korzystać z nich w zależności od potrzeb pracy z wybranym dzieckiem. Przypisanie zabawy do konkretnej grupy wiekowej jest umowne. To nauczyciel znający swoich uczniów, ich potrzeby, sferę aktualnego i najbliższego rozwoju decyduje, którą zabawę wybierze i w jakiej grupie wiekowej ją poprowadzi.
Małgorzata: Dokładnie, każda część scenariusza może być zmodyfikowana przez nauczyciela i dostosowana odpowiednio do wieku i potrzeb ucznia. Ważne by podczas pracy podążać za dzieckiem, być uważnym na to, co robi i jak się z tym czuje. Praca terapeuty wymaga ogromnej elastyczności i umiejętności szybkiego reagowania, tak aby motywować do działania a nie zniechęcać. Dziecko powinno czuć radość z wykonywanych zadań. Zaproponowane przez nas zabawy łączą ze sobą umiejętności czytania, liczenia, kodowania, logicznego myślenia, a także rozpoznawania i nazywania emocji oraz budowania poczucia własnej wartości.
W czym jeszcze robot Photon może pomóc dzieciom podczas terapii?
Aga: Robot przede wszystkim może pomóc w przełamaniu lodów między dzieckiem a terapeutą. Może też być doskonałym motywatorem do nauki, ponieważ dla dziecka jest on bardzo atrakcyjną zabawką, której chęć poznania jej działania jest często bardzo silna.
Małgorzata: Nie zapominajmy też o tym, że robot już sam w sobie budzi zainteresowanie u dzieci. Dziecko może zmienić mu kolor czułek, może sprawić by robot wydawał dźwięki i jeździł po sali – większość pomocy dydaktycznych tego nie potrafi! Sterowanie robotem powoduje przejęcie przez dziecko odpowiedzialności za niego, uczy zasad postępowania i ukazuje konsekwencje działań. Dzieci o niskich kompetencjach społeczno-emocjonalnych mają trudności z przyjmowaniem informacji zwrotnych, trudno znoszą porażki, łatwo się zniechęcają gdy napotykają trudności. Podczas zabaw z robotem, to robot popełnia błędy i otrzymuje wskazówki, dziecko “tylko” steruje i otrzymuje sygnał, że nic się nie stało, że błędy są czymś normalnym w procesie nauki i że czasami potrzeba wielu prób by osiągnąć cel. Robot staje się towarzyszem dziecka na ścieżce edukacyjnej. Wspólnie planują wyzwania i je pokonują.
Renata: Dzięki wykorzystaniu robota Photon, który jak wcześniej wspomniano jest bardzo atrakcyjny dla dziecka, wzbudzamy w nim motywację wewnętrzną do działania. Motywacja wewnętrzna nie wymaga dyscyplinowania i napominania, nie wymaga stosowania specjalnego systemu kar i nagród. Ona sprawia, że dziecko podejmuje aktywność, ponieważ dostrzega sens swego działania. W pracy z robotem nie chodzi o dokładne wykonywania poleceń nauczyciela i działanie według ściśle podanej instrukcji, istotna jest skuteczność podczas samodzielnego poszukiwania rozwiązań.
W jaki sposób realizując ćwiczenia korzystamy z robota? Czy terapeuta i dziecko muszą potrafić programować?
Aga: Nie, wystarczy, że potrafi obsługiwać telefon czy tablet. Aplikacja sterująca działa jak każda inna aplikacja, którą instalujemy na swoim urządzeniu. Moim zdaniem jest bardzo intuicyjna i wystarczy kilka minut, aby zapoznać się z jej podstawowymi funkcjami. Jeżeli dziecko ma trudności motoryczne lub dopiero zaczyna swoją przygodę z robotem, można skorzystać z opcji sterowania joystickiem, który również znajduje się w aplikacji. Natomiast jeżeli nauczyciel i uczeń znają podstawy programowania, wtedy mogą uatrakcyjnić swoje zajęcia wykorzystując programowanie robota np. za pomocą programu Scratch, który też znajdą w aplikacji.
Renata: Tak naprawdę do pracy z robotem wystarczą podstawowe kompetencje obsługi urządzeń mobilnych, takich jak tablet czy smartfon – a te w obecnych czasach mamy już chyba wszyscy. Aplikacja zawiera kilka interfejsów i opracowując nasze zabawy zaproponowałyśmy wykorzystanie trzech najprostszych – z naszych doświadczeń wynika, że dzieci świetnie odnajdują się w każdym z tych interfejsów. To nauczyciel obserwując dzieci podczas zajęć zdecyduje, który z nich wykorzystać. Chcemy, aby zaproponowany przez nas w zabawie wybór interfejsu był dla nauczyciela tylko inspiracją. Jeśli uzna, że jest za trudny lub za łatwy, ma możliwość zmiany.
Małgorzata: Robot Photon jest urządzeniem bardzo prostym i intuicyjnym w obsłudze, ale nauczyciel z reguły nie musi go obsługiwać. Projektując nasz zestaw przyjęłyśmy koncepcję, że nauczyciel jest głównie tutorem ucznia, a to uczeń steruje robotem.
Czy na koniec macie jeszcze jakieś rady dla nauczycieli, którzy pracują z dziećmi ze SPE i chcą wykorzystać Wasz zestaw? Czego im życzycie?
Aga: Kreatywności. Zestaw i zabawy, które proponujemy są na pewno dobrą bazą na początek, ale przede wszystkim chciałyśmy, aby był one inspiracją dla nauczycieli, a nie tylko „gotowcem”, który się przeprowadzi, a później o nim zapomni. Robot, fiszki i mata dają dużo więcej możliwości niż te, które my wymyśliłyśmy i życzyłyśmy sobie tworząc zestaw, aby rozwijał się on razem z każdym dzieckiem i każdym nauczycielem, który będzie na nim pracował.
Małgorzata: Od siebie dodam, że potrzebna jest jeszcze otwartość na zmianę metod nauczania i odrobina dobrych chęci. Bardzo ważna jest też świadomość tego, jakie kompetencje chcemy kształcić. Co tak naprawdę będzie potrzebne w przyszłości dzieciom, z którymi dziś pracujemy? Jakim wyzwaniom będą musiały sprostać? Robot jest narzędziem, które pomaga kształtować umiejętności i postawy dziecka, osiągać wyznaczone cele edukacyjne i o tym należy pamiętać.
Renata: A ja życzę odwagi i wiary. Odwagi do podejmowania wyzwań, czasem do pokonania własnego lęku przed nowoczesnymi technologiami. Wiary w siebie, w swoje możliwości i umiejętności, czasem też zmierzenia się z własnymi przekonaniami o tym, że technologie nie mogą, nie powinny być wykorzystywane do pracy z dziećmi ze SPE. Należy pamiętać, że zmiana zaczyna się od nas samych. Życzymy wszystkim wspaniałej zabawy, co najmniej tak świetnej jaką my miałyśmy tworząc zestaw.
Również tego życzymy i dziękujemy za rozmowę!